Materiał do pobrania  – Zarządzanie stresem – Prezentacja

Slajd: 1-11

Lekcja 1 = 2h+2h postwork

STRES

Stres jest napięciem odczuwanym, gdy trzeba podjąć ważną decyzję, martwieniem się z powodu nie układających się stosunków z ludźmi, niepokojem w pewnej sytuacji czy strachem wobec zagrażającego niebezpieczeństwa.

Krótki, intensywny stres może być czasem motywujący lub ekscytujący. Jeśli odpowiednio się nad nim będzie panowało to nie będzie stanowił zagrożenia dla naszego samopoczucia w długim okresie.

Stres może objawiać się przez zauważalne zmiany w zachowaniu, które obejmują:

• palenie,
• zwiększone spożycie lekarstw,
• tiki nerwowe,
• roztargnienie,
• podatność na wypadki,
• pociąganie za włosy, obgryzanie paznokci, podrygiwanie nogą,
• utrata apetytu lub poczucie ciągłego głodu,
• bezsenność lub ospałość,
• większe spożycie alkoholu lub innych substancji odurzających,
• nieostrożna jazda,
• nieuzasadniona agresywność.

WALKA ZE STRESEM

Stres można kontrolować. Nadmierny stres mamy możliwość zmniejszyć, zapanować nad swoja reakcją. Wystarczy przyswoić sobie konkretne umiejętności, które pozwolą rozpoznawać czynniki stresotwórcze i zmienić szkodliwe reakcje na stres bez sięgania po proszki, papierosy, alkohol czy narkotyki. Jeśli opanuje się te umiejętności, będzie można zapanować nad stresem, jeśli się pojawi, jak również zapobiec jego wystąpieniu w ostrej formie.

Pokonywanie stresu zaczyna się od pozytywnego nastawienia. Bardzo ważne jest, aby nie oceniać się zbyt nisko. Nie mówić sobie, że nie nadajesz się do niczego, bo wtedy bardziej stajesz się podatny na stres. Należy stworzyć i pielęgnować w sobie pozytywne nastawienie. Przy takim nastawieniu łatwiej będzie zapanować nad stresem.

Podstawowe warunki

Najważniejszymi warunkami opanowania stresu są świadomość, akceptacja, odpowiedzialność i umiejętności stawiania czoła trudnościom. Po pierwsze trzeba być świadomym poziomu stresu, sygnałów jego obecności, cech swego charakteru, które mogą wiązać się ze stresem, przyczyn stresu i sposobów jego opanowywania.

Kolejnym krokiem jest samoakceptacja. To, kim się jest dzisiaj, jest wynikiem doświadczeń całego naszego życia. Zmiany zawsze są możliwe, ale należy pamiętać, że istotna zmiana nie nastąpi w ciągu jednej chwili. Nie należy oceniać się zbyt surowo, bardzo ważne jest akceptować siebie takim jakim się jest.

Należy przyznać wreszcie, że spoczywa na nas odpowiedzialność zapoczątkowania zmian. Niezależnie od tego, jaki czynnik stresotwórczy występuje w naszym życiu, to jedynie my sami możemy zapoczątkować niezbędne zmiany. Kiedy zaczniemy opanowywać nasz stres, są duże szanse na to, że wraz z innymi będziemy mogli wpłynąć na jego przyczyny.

Strategie

Istnieją cztery podstawowe strategie, po które możemy sięgnąć, by opanować stres:

• poprawianie ogólnego stanu zdrowia organizmu poprzez odpowiednie odżywianie, odpoczynek, sport i inne zdrowe przyzwyczajenia,
• zmiana sytuacji – źródła stresu,
• zmiana sposobu myślenia – sposobu postrzegania i oceny czynników stresotwórczych,
• zmiana swojego ciała – nauka zastępowania reakcji na stres relaksacją.

Nabywanie nowych umiejętności

Należy skutecznie przyswajać sobie nowe umiejętności, co wymaga od nas trzech rzeczy: świadomości, praktyki i oddźwięku ze strony otoczenia.

Nową umiejętność należy utrwalać w praktyce, wypróbowując ją wciąż i wciąż na nowo. Praktyka może wymagać szczegółowego planowania. Ćwiczyć trzeba regularnie, szczególnie na początku, bo początki każdej nauki mogą być trudne. Tylko praktyka sprawi, że nowo nabyte umiejętności wydadzą się łatwiejsze i staną się częścią naszego życia. Musimy wiedzieć nad czym pracujemy i jakie robimy postępy.

Chochliki

Wszyscy znamy chochliki, które nie dają nam zrobić tego, co – jak mówimy – chcielibyśmy zrobić. Zapewne zdajemy sobie sprawę z ich natury. Musimy wymienić sobie wszystkie chochliki, żeby przygotować się do walki z nimi, gdy się pojawią.Właściwe otoczenie

Trudno jest nauczyć się czegokolwiek w nieodpowiednich warunkach. Potrzebujemy miejsca i czasu odpowiedniego do rodzaju zajęcia. Jeśli tego nie zrobimy, nie będziemy w stanie opanować umiejętności kontrolowania stresu.

Wsparcie ze strony innych

Bardzo nam pomoże, jeśli członkowie rodziny lub inni bliscy ludzie będą dodawać nam otuchy w naszych wysiłkach nabywania nowych umiejętności. Nawet jeśli na początku nie będą popierać tych planów, przynajmniej możemy ich skłonić do przyrzeczenia, że nie będą nam przeszkadzać. Że nie będą przerywać podczas ćwiczeń.

STRES ZAWODOWY

Wraz z nieustającym rozwojem cywilizacyjnym i społecznym zmieniają się również miejsca pracy i ich warunki. Stres, który wiąże się z wykonywaniem pracy zawodowej jest obecnie jednym z głównych problemów i wyzwań jeżeli chodzi o bezpieczeństwo i zdrowie. Jest on obecny w życiu większości ludzi i niestety prawie zawsze nieunikniony. Mimo strachu przed jego skutkami, często nie możemy mu zapobiec. Patrząc z innej strony można powiedzieć, że jest on pewnym czynnikiem, który motywuje nas do działania w różnych dziedzinach. Takiego rodzaju stresu doświadcza prawie co 4 osoba pracująca i nie ma tu znaczenia na jakim stanowisku pracuje. Stres zawodowy może wpływać także na wyniki działalności konkretnej firmy. Człowiek przeżywając różnorakie napięcia emocjonalne w środowisku pracy jest narażony na stres. Może to powodować zwiększenie chęci wykonywania pracy, ale przede wszystkim obniżenie zainteresowania nią i jej wynikami. (J. Łodzińśka 2010, s. 125-126)

 „Stres w zawodzie nauczyciela”

Mgr Ewa Wątrobowska

Rodzaje odczuwanych obciążeń.

Co powoduje, że zawód nauczyciela jest stresujący?

Freudenberger opisywał w 1974 roku w Stanach Zjednoczonych chorobę, dla której przyjęła się nazwa syndromu wypalenia zawodowego. Mowa jest o stanie psychicznego i fizycznego wyczerpania, czyli wypaleniu pojawiającym się z biegiem lat u osób wykonujących zawody „pielęgnacyjno – opiekuńcze”, a zwłaszcza u nauczycieli.

Charakterystyczne dla stanu wypalenia zawodowego są:

• uczucie zmęczenia i wyczerpania,
• brak przyjemności z wykonywania zawodu,
• lęk przed rutyną zawodową,
• zmniejszenie produktywności,
• dehumanizacja – początkowa sympatia dla podopiecznych ustępuje pola emocjonalnemu dystansowi czy wręcz uczuciom pogardy,
• w ostatecznej konsekwencji często przedwczesna rezygnacja z obranego zawodu z racji niezdolności do jego wykonywania lub choroby.

Symptomy wypalenia zawodowego w końcowym stadium przypominają reakcje na silny, długotrwały stres.

Znaczenie wyczerpania na skutek długotrwałych obciążeń psychicznych wyjaśnia się następująco: aż  do dwustu razy w ciągu jednej godziny lekcyjnej nauczyciel musi podejmować decyzje i równocześnie średnio piętnaście razy „ łagodzić konflikty wychowawcze”. Przy 5 godzinach lekcyjnych daje to siedemdziesiąt pięć interwencji w sytuacjach konfliktowych, tysiąc podejmowanych decyzji. Gdy uprzytomnimy sobie, że z reguły także i przerwy niewiele mają wspólnego z odpoczynkiem, to niektóre z opisywanych przez nauczycieli stanów wyczerpania stają się zrozumiałe.

WALKA ZE STRESEM W MIEJSCU PRACY

Jednym ze sposobów na rozładowanie stresu są ćwiczenia fizyczne. Ludzie, którzy regularnie uprawiają ćwiczenia odczuwają mniej napięcia i stresu, maja więcej pewności siebie i optymizmu. Lepszy stan fizyczny zwiększa także odporność na wiele występujących chorób. Osoby, które nie ćwiczą regularnie, odczuwają większy stres i łatwiej wpadają w depresję. Częściej również dostają zawału serca. Łatwiej zapadają na różne choroby.

Inna metodą jest relaks. Pomaga on przygotować się do stresu, a tym bardziej sobie z nim radzić. Relaks ma różne formy, np. regularne urlopy. Relaksu można również nauczyć się w miejscu pracy. Zaleca się robienie regularnych przerw wypoczynkowych w ciągu dnia pracy.

Trzeba także umiejętnie gospodarować czasem, wtedy możemy kontrolować stres. W ten sposób wiele codziennych napięć można złagodzić lub wręcz wyeliminować. Jedna z metod polega na sporządzaniu co rano listy spraw, które mamy załatwić w danym dniu. następnie załatwia się sprawy z listy według ich znaczenia.

Można także radzić sobie ze stresem dzięki grupom wsparcia. Taką grupą może być po prostu rodzina lub przyjaciele, z którymi chętnie spędzamy wolny czas. Np. wyjście po pracy z kolegami na mecz koszykówki czy do kina pomaga rozładować stres nagromadzony w ciągu dnia. Rodzina i przyjaciele pomagają nam walczyć z bieżącym stresem oraz stresem związanym z momentami kryzysu. Można również sięgać do innych grup wsparcia, takich jak: ośrodki lokalne i instytucje religijne.

STRES A RYZYKO WYSTĄPIENIA DEPPRESJI

Najbardziej ryzykowną grupą są ludzie młodzi w przedziale wiekowym 20-35 lat. To właśnie u nich stres może przyczyniać się do pojawienia się depresji. U młodych ludzi główną przyczyną stresu jest zazwyczaj środowisko szkolne oraz związane z nim egzaminy, ale także nieporozumienie z bliskimi osobami czy problemy w rodzinie. Częstą próbą łagodzenia takiego stresu u młodych ludzi jest objadanie się, dopiero potem rozmowy z przyjaciółmi, słuchanie muzyki czy szukanie pomocy u specjalistów. Taki stres często prowadzi do depresji. Do jej objawów częściej przyznają się kobiety niż mężczyźni, co nie znaczy, że u mężczyzn rzadziej ona występuje. Czynnikiem odpowiedzialnym za występowanie depresji jest najczęściej brak lub za małe wsparcie bliskich osób. (B. Jurkiewicz, M. Kołpa 2015, s. 18)

„Stres w pracy nauczyciela”

Żaneta Garbacik

Stres nauczyciela – sposoby radzenia sobie.

Na podstawie powyższych rozważań, mając na uwadze doniosłą rolę efektywnego funkcjonowania dydaktyka w procesie edukacyjnym i wychowawczym, istotne wydaje się podniesienie kwestii możliwych sposobów przeciwdziałania stresorom oraz wskazanie na środki zaradcze wobec tych napięć, które już wystąpiły. Tradycyjny podział metod radzenia sobie ze stresem skupia się na klasyfikacji interwencji według poziomu ich stosowania. Wyróżnić można więc poziom jednostki, organizacji oraz wdrożenia pozostające na styku jednostkowo-organizacyjnym. Należy jednak wspomnieć, że interwencje podejmowane na poziomie jednostkowym mają tę zaletę, iż korzyści wynikające z ich stosowania ujawniają się także poza środowiskiem zawodowym, są łatwiejsze i mniej kosztowne na etapie wdrażania, a ich efektywność w większości potwierdza powszechna, skuteczna stosowalność w ramach psychologii klinicznej i psychologii zdrowia. Mają one na celu, po pierwsze, wzrost świadomości pracownika doświadczającego napięcia, głównie za pomocą samoobserwacji oraz edukacji z obszaru radzenia sobie ze stresem i jego mechanizmów, po drugie, złagodzenie niepożądanego, nadmiernego pobudzenia37 . Z uwagi na wspomniane zalety interwencji jednostkowych oraz na styku miejsca pracy i pracownika poniższy opis propozycji wspierających radzenie sobie koncentruje się właśnie na nich.

Należy w pierwszej kolejności podkreślić, iż sam stres, mimo że potocznie rozumiany jest jako zjawisko o negatywnym wydźwięku czy charakterze, jest w swej istocie zależny od poziomu, natężenia oraz możliwości zaradczych jednostki. W sytuacji, kiedy napięcie plasuje się na optymalnym poziomie, człowiek doświadczać będzie jego konstruktywnego, dodatniego charakteru. Tak ujęty stres już H. Selye określał nazwą eustres i wskazywał na jego adaptacyjną i istotną dla efektywnego funkcjonowania organizmu rolę . Sam stres nie jest więc w swej istocie zjawiskiem, które należy eliminować bezwzględnie, ale raczej utrzymywać na korzystnym dla siebie, motywującym poziomie. W utrzymaniu tak pożądanego poziomu pomóc mogą wyróżnione poniżej grupy technik czy sposobów. Warto wspomnieć, że poniższa numeracja nie wskazuje na kolejność ze względu na poziom skuteczności danych grup, bowiem ich efektywność zależy od aktualnej, indywidualnej potrzeby pracownika oraz jego własnych zasobów i możliwości.

Jak wskazują teorie relacyjne, na poziom odczuwalnego stresu składa się między innymi ocena sytuacji oraz możliwości zaradczych. Stres nie pochodzi bowiem jedynie z bodźca powstałego w otoczeniu, ale jest także wynikiem interpretacji własnej. Na tym właśnie założeniu opierają się w większości techniki poznawcze, których stosowanie ukierunkowane jest na radzenie sobie w sytuacjach trudnych. Elementy poznawcze mają więc decydujący wpływ na reakcję emocjonalno-behawioralną pracownika, a w celu ich zmiany, konieczna jest ich modyfikacja. Osiągnąć to można poprzez restrukturyzację, czyli zamianę niekorzystnych, irracjonalnych przekonań na myśli o charakterze adaptacyjnym czy antycypację stresorów i analizę doświadczanej sytuacji. Dla przykładu, w ramach wspomnianego procesu edukacji pracownika oraz analizy wydarzenia można przywołać model ABCD, który jest elementem stworzonej przez Maxie C. Maultsby’ego Racjonalnej Terapii Zachowania. Prezentuje on schemat powstawania oceny czy interpretacji oraz jej skutków. Zdarzenie jest według autora sumą faktów, która nie wywołuje jeszcze żadnej reakcji emocjonalnej czy stresowej. Dopiero proces interpretacji wydarzenia czy sytuacji, w zależności od jego charakteru, decyduje o tym, czy pojawią się uczucia obojętne, pozytywne czy negatywne wobec zaistniałych faktów. Emocje z kolei generują reakcje somatyczne czy fizjologiczne, po czym następuje odpowiednie do powyższych zachowanie. Zrozumienie opisanej zależności jest kluczowe dla uruchomienia świadomego procesu radzenia sobie już na etapie oceny poznawczej . Warto podkreślić, że dostępność terapii w nurcie poznawczo-behawioralnym czy podręczników opisujących przydatne techniki i metody w radzeniu sobie jest powszechna. Interwencje opierające się na reinterpretacji własnej oceny sytuacji, restrukturyzacja myśli katastroficznych na rzecz przekonań adaptacyjnych, adekwatnych i racjonalnych ma jednak stanowić narzędzie służące stabilizacji jednostki i chroniące ją przed konsekwencjami nadmiernego napięcia. Nie może jednak, co należy wyraźnie podkreślić, skutkować błędnym wnioskiem, że pozytywne myślenie zastąpi odpowiednie warunki pracy, jakie powinien zapewniać pracodawca . W połączeniu ze wspomnianymi technikami poznawczo-behawioralnymi często wykorzystywaną w procesie zmagania się ze stresem jest relaksacja. Stanowi ona metodę uniwersalną, powszechnie stosowaną, o korzystnym wpływie na poziom odczuwanego napięcia. Reakcja pobudzenia w obliczu stresu może za pomocą relaksacji zostać zastąpiona odczuciem przeciwstawnym, czyli odprężeniem, co umożliwia jednostce świadomy wpływ na skutki doświadczanych stresorów . Istotne zdaje się podniesienie kwestii świadomości, jaką dysponuje jednostka w obliczu własnego napięcia, wciąż bowiem funkcjonuje przekonanie, że kontrola, jaką posiadamy nad doświadczanym stresem oraz własną reakcją, jest znikoma.

Brak wspomnianej samoświadomości powoduje zaś, że stan organizmu jest dla człowieka niejasny, ma on więc trudności w lokalizacji źródeł i przyczyn doświadczanych dolegliwości. Techniki nawykowego odprężania, pozostające w zasięgu samodzielnej nauki i stosowania, są również powszechnie dostępne, a ich koszt jest znikomy. Wśród nich wyróżnić możemy między innymi progresywną relaksację mięśniową autorstwa Edmunda Jacobsona, amerykańskiego fizjologa i psychiatry. Polega ona na napinaniu i odprężaniu kolejnych partii mięśni, a więc zwiększaniu świadomości różnicy pomiędzy odprężeniem a napięciem organizmu. Prócz uświadomienia sobie wspomnianej różnicy zasadnicza korzyść przejawia się na poziomie psychicznym, prowadzi bowiem do stanu relaksu i odprężenia psychicznego. Badania empiryczne dowodzą, że technika ta pozytywnie wpływa nie tylko na zaburzenia lękowe, napięcie, bólowe, ale sprzyja także subiektywnemu poczuciu dobrostanu i zwiększonej kontroli. Wśród technik relaksacyjnych wyróżnić możemy trening autogenny Johannesa H. Schultza, różne formy medytacji, jogę, gimnastykę relaksacyjno-oddechową. Techniki relaksacyjne, stosowane w sposób regularny, zmniejszają nasilenie reakcji układu współczulnego w odpowiedzi na stres psychiczny, co wyraża się mniejszym wzrostem ciśnienia i czynności serca w obliczu stresora. W ramach interwencji podejmowanych na poziomie jednostkowym warto wspomnieć o promowaniu zdrowego stylu życia. Warunkiem takiego stylu, jak podaje N. Chmiel, jest między innymi zdrowy sposób odżywiania się, regularna aktywność fizyczna, prawidłowa waga, unikanie palenia tytoniu oraz odpowiednia ilość snu. Jako istotny wskazuje się wypoczynek umożliwiający regenerację i odprężenie. Korzystny wpływ aktywności fizycznej na doświadczanie stresu wskazują także McDonald i Hodgdon (1991). Obszarem budzącym coraz większe zainteresowanie badaczy staje się także równoważenie życia zawodowego oraz życia osobistego. Utrzymanie wspomnianej równowagi i godzenie wspomnianych obszarów (tak zwany work-life balance), jak wskazuje literatura, dodatnio koreluje z jakością życia pracownika. W momencie, w którym jedna ze wspomnianych płaszczyzn zaczyna funkcjonować kosztem drugiej, odczuwany jest stres. Jak wspomina Rudof Kretschmann, obowiązki zawodowe pełnione przez nauczyciela są jedynie częściowo zdefiniowane przez plan zajęć. Wielu dydaktyków doświadcza ‒ wskutek braku wyraźnych granic lub trudności w przestrzeganiu ustalonych terminów ‒pomieszania czasu, który przeznaczony jest na odpoczynek czy życie osobiste, a czasu, który poświęcony powinien być na pracę i czynności przygotowawcze. Dodatkowo, ponad połowa zbadanych dydaktyków w czasie wolnym oddaje się rozmyślaniom o pracy.

Warto więc zaznaczyć, że uwaga poświęcona ustaleniu wspomnianych granic oraz ich przestrzeganie, zarówno w sensie psychologicznym, jak i fizycznym, będzie korzystnie wpływać na funkcjonowanie i samopoczucie pracownika. Jak podają Sven M. Litzke, Horst Schuh, także ustalanie priorytetów i odróżnienie obowiązków wynikających ze stanowiska od tych, których pracownik sam od siebie wymaga, ma pozytywny wpływ na funkcjonowanie pracowników. Kolejną, istotną kwestią, wartą szerszego omówienia jest istotna rola wsparcia społecznego w przebiegu procesu radzenia sobie ze stresem. Samo pojęcie, jak uważa Nina Ogińska-Bulik, rozpatrywane jest najczęściej jako związek jednostki i otoczenia, którego celem są działania pomocowe w obliczu sytuacji trudnych oraz tendencja jednostki do spostrzegania możliwej pomocy ze strony innych osób i korzystania z niej. W odniesieniu do grupy zawodowej nauczycieli wsparcie to może być rozumiane różnorako. Według S. Korczyńskiego, dydaktycy zgłaszają brak wsparcia i współpracy ze strony rodziców. Optymistycznie jednak brzmi wynik badań, według których znaczna ilość pedagogów uznała za wspierające relacje koleżeńskie. Taki rodzaj wsparcia oraz to, które pochodzi od przełożonych, spełnia funkcje łagodzące doświadczanie stresu, warto więc inwestować czas w nawiązywanie satysfakcjonujących relacji koleżeńskich, poszukiwać miejsca w luźno zorganizowanych, spontanicznie utworzonych zbiorowościach lub uczestniczyć w grupach zorganizowanych, jak na przykład grupy Balinta. Należy jednak zaznaczyć, że wsparcie dla nauczyciela doświadczającego problemów na gruncie zawodowym powinno być zapewnione przez jego przełożonych: dyrektora, zastępców, metodyków, specjalistów, lub instytucji współpracujących z placówką oświatową, przy czym ważne jest, by wspomniane jednostki budziły w pedagogu zaufanie, a spotkania cechowała profesjonalna i przyjazna atmosfera. Warto podkreślić, że ‒ jak wspominają Małgorzata Piorunek i Iwona Werner ‒ części zagrożeń psychospołecznych można zapobiegać, a wiele z zaistniałych już konsekwencji – minimalizować. Przedmiotem szczególnej uwagi powinny być, jak podają autorki, trzy obszary, na styku których dochodzi do kumulowania się ryzyka czynników psychospołecznych: obszar rozwoju zawodowego, obszar relacyjny pomiędzy rodziną a pracą oraz niektóre aspekty relacji między ludźmi w ich środowisku zawodowym. Kompetencje, jakich wymaga sprawne i efektywne poruszanie się na wspomnianych płaszczyznach, mogą stanowić przedmiot diagnozy i doskonalenia w ramach działań poradniczych”

POSTWORK – Lekcja 1

Proszę o przygotowanie dwóch przykładów walki ze stresem w miejscu pracy oraz ich opisanie.